جزیره هرمز، به‌عنوان نگین خلیج فارس، همواره نقشی استراتژیک در مسیر دریایی شرق و غرب داشته است. در طول تاریخ، این جزیره به دلیل موقعیت جغرافیایی خاص و منابع طبیعی غنی، به نقطه‌ای جذاب برای قدرت‌های استعماری مختلف از جمله پرتغالی‌ها تبدیل شد. یکی از مهم‌ترین آثار به‌جا مانده از این دوران، قلعه پرتغالی‌ها در جزیره هرمز است که نمادی از دوران استعماری و معماری خاص آن زمان به‌شمار می‌آید.
تاریخچه قلعه پرتغالی‌ها
قلعه پرتغالی‌ها در اوایل قرن شانزدهم میلادی توسط نیروی دریایی پرتغال ساخته شد. در آن زمان، پرتغالی‌ها در اوج قدرت دریایی خود بودند و به‌دنبال گسترش قلمرو خود در اقیانوس هند و خلیج فارس بودند. آنها پس از پیروزی بر پادشاهی‌های محلی، اقدام به ساخت قلعه‌هایی در مناطقی چون جزیره هرمز، جزیره قشم و بندرعباس کردند. هدف اصلی از ساخت این قلعه‌ها، حفاظت از مسیرهای تجاری و کنترل تجارت منطقه‌ای بود.
ساخت قلعه پرتغالی‌ها در جزیره هرمز در سال ۱۵۱۵ میلادی و به دستور دریاسالار پرتغالی، آلفونسو د آلبوکرک، آغاز شد. او پس از تصرف جزیره هرمز و شکست نیروهای محلی، تصمیم گرفت با ساخت این قلعه استحکام بیشتری به تسلط پرتغالی‌ها در خلیج فارس بدهد. این قلعه در طول سالیان متمادی به‌عنوان پایگاه نظامی و انبار مهمات برای پرتغالی‌ها عمل می‌کرد.
معماری قلعه
قلعه پرتغالی‌ها به‌لحاظ معماری، تلفیقی از معماری استعماری پرتغالی و معماری بومی منطقه است. این قلعه به‌صورت مستطیلی شکل ساخته شده و دارای برج‌ها و دیوارهای بلندی است که استحکام بالایی دارند. از سنگ‌های قرمز بومی جزیره در ساخت آن استفاده شده که به قلعه حالتی ویژه و منحصربه‌فرد بخشیده است. برج‌های نگهبانی در گوشه‌های قلعه قرار گرفته‌اند و به نگهبانان دید وسیعی نسبت به اطراف می‌دادند.
یکی از ویژگی‌های خاص معماری قلعه، وجود تونل‌ها و زیرزمین‌های پیچیده‌ای است که به انبار مواد غذایی، سلاح و مهمات اختصاص داده شده بود. همچنین چاه‌های آب و امکاناتی برای ذخیره آب باران تعبیه شده بودند تا نیازهای سربازان و ساکنان قلعه را تأمین کنند. طراحی قلعه به‌گونه‌ای بود که در برابر حملات و محاصره‌های طولانی مقاومت کند و به‌راحتی تسخیر نشود.
قلعه هرمز در ابتدا ۲۰ هزار متر مربع وسعت داشت، اما امروزه به خاطر فرسودگی و خراب شدن بخش هایی از آن، دارای مساحتی حدود ۱۵ هزار متر مربع است. برای ساخت این قلعه نیز از سنگ های اسفنجی محکم استفاده شده است.
داخل قلعه پرتغالی ها جزیره هرمز یک کلیسای قدیمی وجود دارد که زیر زمین ساخته شده است. ستون های سنگی این کلیسا هنوز هم مانند گذشته مستحکم و پابرجا باقی مانده‌اند و برای ساخت آن ها از سنگ های مرجانی استفاده شده است.
معماری به کار رفته برای ساخت قلعه پرتغالی ها هرمز علاوه بر معماری قرون وسطی رد پایی از معماری ایرانی هم دارد. بخش های مختلف این قلعه شامل زندان، آب انبار بزرگ، برج های قلعه، مقر فرماندهی، اتاق‌هایی با سقف‌های هلالی، انباری، سیاه چاله، تالار اصلی و سربازخانه هستند.
کاربرد و نقش قلعه در دوران استعماری
قلعه پرتغالی‌ها در هرمز نقش بسیار مهمی در راهبردهای استعماری پرتغال داشت. این قلعه، پایگاهی بود برای کنترل مسیرهای تجاری و حفاظت از کاروان‌های تجاری پرتغالی. از آنجا که هرمز در دهانه خلیج فارس قرار داشت، پرتغالی‌ها می‌توانستند به‌راحتی کشتی‌های عبوری را تحت کنترل خود درآورده و از آنها عوارض بگیرند. این عوارض به منبع درآمدی عظیم برای پرتغالی‌ها تبدیل شده بود و موجب قدرت‌نمایی آنها در منطقه می‌شد.
تصرف قلعه توسط نیروهای ایرانی
پایان تسلط پرتغالی‌ها بر قلعه و جزیره هرمز در سال ۱۶۲۲ میلادی اتفاق افتاد. در این سال، شاه عباس صفوی، پادشاه ایران، با کمک نیروهای انگلیسی توانست این قلعه را از چنگ پرتغالی‌ها درآورد. این پیروزی نقطه عطفی در تاریخ منطقه و پایان دوران سلطه پرتغال بر خلیج فارس بود. نیروهای ایرانی پس از تصرف قلعه، بسیاری از آثار و نمادهای پرتغالی را تخریب کردند و تغییراتی در ساختار قلعه به وجود آوردند.
جنگ شاه عباس صفوی و پرتقالی ها در خلیج فارس
شاه عباس صفوی که از اوایل قرن ۱۷ میلادی به قدرت رسیده بود، به دنبال احیای قدرت ایران و توسعه نفوذ آن در منطقه بود. وی با تلاش برای مقابله با دشمنان داخلی و خارجی، به دنبال آزادسازی جزایر اشغال‌شده و بازپس‌گیری تسلط بر خلیج فارس بود.
آزادسازی هرمز
در سال ۱۶۲۲، شاه عباس صفوی نیرویی را به فرماندهی امام قلی‌خان، حاکم فارس، به خلیج فارس فرستاد. این نیرو موفق شد تا پرتغالی‌ها را از جزیره هرمز و سایر مناطق استراتژیک خلیج فارس بیرون کند. این عملیات نه تنها به بازپس‌گیری جزیره هرمز منجر شد، بلکه نفوذ پرتغالی‌ها در منطقه را نیز به شدت کاهش داد.
نتایج جنگ
- استقلال و حاکمیت ایران بر خلیج فارس: با شکست پرتغالی‌ها، ایران توانست حاکمیت خود را بر خلیج فارس و جزایر استراتژیک آن تحکیم بخشد.
- افزایش قدرت ایران: این پیروزی جایگاه ایران را در منطقه تقویت کرد و به عنوان یک نیروی مهم در تجارت و دیپلماسی منطقه‌ای شناخته شد.
- کاهش نفوذ پرتغالی‌ها: شکست در خلیج فارس، باعث کاهش نفوذ و قدرت پرتغال در منطقه شد و به تضعیف امپراتوری استعماری پرتغال در خاورمیانه انجامید.
این جنگ و پیروزی ایران بر پرتغالی‌ها نه تنها نشان‌دهنده توانایی نظامی و استراتژی‌های موثر شاه عباس و فرماندهان اوست، بلکه نمادی از عزم ایران در دفاع از منافع ملی و حفظ استقلال خود در برابر قدرت‌های استعماری آن زمان محسوب می‌شود.
تأثیرات فرهنگی و تاریخی قلعه
قلعه پرتغالی‌ها، نمادی از تلاقی دو فرهنگ ایرانی و پرتغالی است. حضور پرتغالی‌ها در هرمز تأثیرات فرهنگی و زبانی زیادی بر جای گذاشت که هنوز هم در برخی آثار هنری و ادبی منطقه مشهود است. این قلعه به‌عنوان یکی از آثار تاریخی مهم ایران، یادگاری از دورانی است که قدرت‌های استعماری سعی در تصاحب سرزمین‌ها و منابع طبیعی داشتند.
قلعه پرتقالی ها چه بخش هایی دارد؟
این قلعه با پلان چهار ضلعی نامنظم، دیوارهایی به قطر حدود ۳/۵ متر و برج‌هایی به ارتفاع حدود ۱۲ متر در 4 گوشه قلعه ساخته شده‌‌اند.
قلعه پرتغالی‌های هرمز شامل انبارهای اسلحه، آب انبار بزرگ، اتاق‌های سرباز خانه، زندان، کلیسا، مقر فرماندهی و تالار است. کلیسای بعضی از این قلعه‌ها، دارای دو ردیف ستون‌های سنگی دایره‌ای شکل با قوس‌های زیبایی از سنگ‌های مرجانی تراش خورده‌است.
امروزه، قلعه پرتغالی‌ها یکی از جاذبه‌های گردشگری محبوب در جزیره هرمز است. این قلعه به‌عنوان یک اثر تاریخی تحت حفاظت سازمان میراث فرهنگی ایران قرار دارد. این قلعه کاملا مرمت شده و همچنان بخش‌هایی از دیوارها، برج‌ها و تونل‌های زیرزمینی قابل مشاهده‌اند. سازمان‌های مختلف تلاش‌هایی برای مرمت و حفظ این بنای تاریخی انجام داده‌اند و قلعه در موقعیت خوبی قرار دارد.
اهمیت گردشگری قلعه برای جزیره هرمز
قلعه پرتغالی‌ها نه‌تنها به‌عنوان یک میراث تاریخی اهمیت دارد، بلکه نقشی کلیدی در توسعه گردشگری جزیره هرمز ایفا می‌کند. سالانه هزاران گردشگر داخلی و خارجی به بازدید از این قلعه می‌پردازند و این امر می‌تواند به رشد اقتصادی جزیره و افزایش اشتغال‌زایی برای مردم محلی کمک کند. بازدید از این قلعه برای گردشگران فرصتی است تا با تاریخچه‌ای از دوران استعماری و معماری پرتغالی آشنا شوند و از زیبایی‌های طبیعی جزیره هرمز نیز لذت ببرند.
ساعت بازدید جزیره پرتغالی ها هرمز
برای بازدید از این قلعه زیبا می توانید در تمام روز های هفته از ساعت ۸ صبح تا ۵ بعد از ظهر به جزیره هرمز و نزدیک اسکله اصلی بروید. بلیط این قلعه هم 50 هزار تومان است. توصیه می‌کنیم برای بازدید از این قلعه وسایل کافی به همراه داشته باشید. همراه داشتن آب خنک، عینک آفتابی، کلاه های آفتابگیر، کرم ضد آفتاب و کفش راحت برای بازدید از قلعه ضروری است.
امکانات اطراف قلعه پرتغالی ها هرمز
در جزیره هرمز جاذبه های گردشگری بسیاری وجود دارند که مسافران را شگفت زده می کنند. اگر تصمیم گرفتید از قلعه پرتغالی ها دیدن کنید، می توانید:
- کوه های رنگارنگ جزیره هرمز، دره نمک، صخره های شگفت انگیز جزیره، غار الهه و دره مجسمه ها را هم از نزدیک ببینید.
- دره رنگین کمان جزیره هرمز هم یکی از زیباترین مکان هایی است که می توانید در آنجا ماسه های رنگارنگ و جادویی جزیره را تماشا کنید.
- اگر هم خواستید در انتهای روز، غروب خورشید را تماشا کنید، می توانید به ساحل سرخ هرمز بروید و ساعتی را در سواحل نیلگون خلیج فارس استراحت کنید.
هتل های محل اقامت در جزیره هرمز
در سفرتان به جزیره هرمز و بازدید از قلعه پرتغالی ها، گزینه های متعددی برای اقامت خواهید داشت. علاوه بر اقامتگاه های بومگردی، رزرو سوئیت و خانه های سنتی در جزیره هرمز، می توانید در هتل های با کیفیت این جزیره هم اقامت داشته باشید. علاوه بر آن می‌توانید اقامتگاه های سنتی را هم انتخاب کنید که ظاهر بسیار زیبا و جذابی دارند.
- هتل ساحل سرخ جزیره هرمز
- اقامتگاه ساحلی سرای آرین
- اقامتگاه چندل هرمز
- هتل هرموز
نتیجه‌گیری
قلعه پرتغالی‌ها در جزیره هرمز، به‌عنوان یادگاری از دوران استعماری و نمادی از مقاومت مردم ایران، نقش مهمی در تاریخ و فرهنگ این سرزمین دارد. این قلعه نه‌تنها یک جاذبه گردشگری مهم است، بلکه نمایانگر تلاقی دو فرهنگ و تاریخ استعماری در منطقه است. بازدید از این قلعه برای گردشگران فرصتی است تا با گوشه‌ای از تاریخ کهن ایران و ماجرای استعمار پرتغالی‌ها در خلیج فارس آشنا شوند. حفاظت و نگهداری از این اثر تاریخی برای نسل‌های آینده، وظیفه‌ای است که بر دوش همه علاقه‌مندان به میراث فرهنگی ایران قرار دارد.
